سرطان یک مشکل مهم سلامتی و زندگی است که فراوانی آن در جهان در حال افزایش است و بعد از بیماری‌های قلبی عروقی در میان بیماری‌های تهدیدکننده زندگی ، رتبه دوم را دارد. تشخیص و درمان سرطان باید به صورت چندرشته‌ای و با همکاری بسیاری از تخصص‌ها انجام شود. انکولوژی پزشکی، یکی از این تخصص‌ها است که به انجام شیمی درمانی می‌پردازد که به معنای درمان سرطان با دارو است. اگر قصد دارید تا اطلاعاتی درمورد ماهیت شیمی درمانی، انواع شیمی درمانی، نحوه انجام شیمی درمانی و پزشکی که متخصص شیمی درمانی است بدانید، این بخش را مطالعه فرمایید.
شیمی درمانی چیست؟
شیمی درمانی به معنای درمان تومور با دارو است. این روش بخش بسیار مهمی از درمان تومور، همراه با جراحی و پرتودرمانی است. با شیمی درمانی ، سلول‌های تومور از بین می‌روند یا سعی می‌شود رشد تومور متوقف شود. گاهی اوقات یک دارو گاهی اوقات چندین دارو به روش‌های مختلف تجویز می‌شود.
انواع شیمی درمانی که انجام می‌شود چیست؟
شیمی درمانی در بخش‌های مختلف درمان سرطان اعمال می‌شود . انواع شیمی درمانی عبارت‌اند از:
- شیمی درمانی کمکی
- شیمی درمانی نئوادجوانت
- شیمی درمانی القایی
- شیمی درمانی تلفیقی
- شیمی درمانی نگهدارنده
- شیمی درمانی خط اول
- شیمی درمانی خط دوم
- شیمی درمانی تسکینی
شیمی درمانی کمکی
این روش ، نوعی شیمی درمانی است که برای از بین بردن متاستازهایی که تصور می‌شود پس از برداشتن تومور با جراحی در سطح میکروسکوپی وجود دارند، انجام می‌شود. هدف از شیمی درمانی کمکی کاهش خطر عود سرطان است.
شیمی درمانی نئوادجوانت
نئوادجوانت به نوعی شیمی درمانی گفته می‌شود که قبل از درمان موضعی انجام می‌شود. این دارو برای بیماران مبتلا به تومورهای محدود ، به‌منظور کاهش اندازه توده و در نتیجه تسهیل اعمال جراحی تجویز می‌شود.
شیمی درمانی القایی
شیمی درمانی القایی نیز برای دستیابی به بهبودی (کاهش علائم بیماری یا عدم وجود علائم) استفاده می‌شود. شیمی درمانی القایی به طور گسترده‌ای در درمان لوسمی‌های حاد استفاده می‌شود.
شیمی درمانی تلفیقی
یک از انواع شیمی درمانی که پس از بهبودی انجام می‌شود، شیمی درمانی تثبیت‌کننده نامیده می‌شود. هدف این درمان حفظ بهبودی است. این درمان که پس از بهبودی انجام می‌شود، درمان تثبیت‌کننده نیز نامیده می‌شود. شیمی درمانی تلفیقی اغلب در درمان لوسمی‌های حاد استفاده می‌شود.
شیمی درمانی نگهدارنده
استفاده از شیمی درمانی در دوزهای کم برای کمک به طولانی‌شدن بهبودی انجام می‌شود. شیمی درمانی نگهدارنده فقط برای انواع خاصی از سرطان، شایع‌ترین لوسمی‌های لنفوسیتی حاد و لوسمی‌های پرومیلوسیتی حاد استفاده می‌شود. شیمی درمانی نگهدارنده نیز درمان نگهدارنده نامیده می‌شود.
شیمی درمانی خط اول
اولین درمانی که در مبارزه با سرطان انجام می‌شود به طور کلی به عنوان درمان خط اول شناخته می‌شود. این نوع شیمی درمانی را می‌توان درمان استاندارد نیز نامید.
شیمی درمانی خط دوم:
خط دوم نوعی شیمی درمانی است که در صورت عدم پاسخ یا عود یک نوع سرطان پس از شیمی درمانی خط اول انجام می‌شود. شیمی درمانی خط دوم از طریق مطالعات تحقیقاتی و آزمایشات بالینی مشخص شده است که در درمان سرطان‌هایی که پس از شیمی درمانی استاندارد پاسخ نمی‌دهند، مؤثر است. در برخی موارد، این ممکن است درمان نجات نیز نامیده شود. به عنوان مثال، در سرطان ریه سلول غیر کوچک پیشرفته، اکثر بیماران به عملکرد خوب خود ادامه می‌دهند و بسیاری، اما نه همه، آن را دریافت می کنند و کاندیدای درمان خط دوم هستند.
شیمی درمانی تسکینی
شیمی درمانی تسکینی ، نوعی شیمی درمانی است که به طور خاص برای مدیریت علائم بدون انتظار کاهش قابل‌توجه سرطان انجام می‌شود. به عبارت دیگر، هدف شیمی درمانی تسکینی، پسرفت یا تحت کنترل نگه‌داشتن تومور در بیماری‌های گسترده و افزایش طول عمر و کیفیت ، با تسکین علائم مرتبط با تومور است.
دفعات و مدت استفاده از شیمی درمانی چقدر است؟
مدت و دفعات درمان ، بستگی به طرح شیمی درمانی انتخاب شده توسط متخصص شیمی درمانی و به طور خاص برای بیماری و وضعیت بیمار دارد. بسته به پاسخ به‌دست‌آمده از درمان و عوارض جانبی که رخ می‌دهد، مدت و دفعات آن می‌تواند توسط پزشک متخصص شیمی درمانی تغییر کند. به طور کلی، بیشترین استفاده از شیمی درمانی فواصل زمانی 3 یا 4 هفته است، اما علاوه بر برخی از طرح‌های درمانی، یک بار در هفته یا هر دو هفته یک بار نیز وجود دارد. مهم‌ترین و حتی حیاتی‌ترین نکته در مورد زمان‌بندی شیمی‌درمانی این است که درمان باید تا حد امکان منظم و به‌موقع انجام شود. هنگامی که فواصل درمان به صورت غیرضروری افزایش می‌یابد، تومور با ایجاد مقاومت در برابر داروها، خطر بهبودی خود و قوی‌تر شدن خود را دارد. به این ترتیب تومور به رشد و گسترش خود ادامه می‌دهد و شانس موفقیت درمان را کاهش می‌دهد. بیماران باید:
- قبل از قطع درمان به هر دلیلی، حتماً با پزشک خود صحبت کنند، مشکلات خود را توضیح دهند و کمک بخواهند.
- حتماً روزهای درمان را رعایت کنند. هرگز روز درمان خود را به دلیل نداشتن احساس خوب تغییرندهند.
- داروهایی که برای مصرف بیماران در منزل تجویز شده است را حتما مصرف کنند.
در غیر این صورت ممکن است با شکست‌های درمانی ناشی از درمان ناقص مواجه شوند.
پورت شیمی درمانی چیست؟
پورت شیمی درمانی وسیله کوچکی است که در زیر پوست بیمار قرار می‌گیرد تا کادر درمانی به راحتی بتوانند به جریان خون بدن بیمار دسترسی پیدا کنند. قراردادن کاتتر پورت در بیمارانی که نیاز به دسترسی طولانی مدت عروقی دارند ، بسیار رایج است. این پورت معمولاً در قسمت بالایی قفسه سینه قرار می‌گیرد و شامل یک مخزن کوچک و یک کاتتر است که دسترسی به ورید را فراهم می‌کند. اگربیمار پورت شیمی درمانی نداشته باشد، با هربار شیمی درمانی، باید یک دسترسی عروقی جدید باز شود.
چه زمانی از پورت شیمی درمانی استفاده کنیم؟
از یک پورت می‌توان برای تزریق داروهای شیمی درمانی و خون‌گیری برای تجزیه‌وتحلیل استفاده کرد. پورت‌های شیمی درمانی به داروها اجازه می‌دهد تا به راحتی به سیستم عروقی برسند.
مراحل نصب پورت شیمی درمانی
همان‌طور که گفتیم پورت شیمی درمانی دستگاه کوچکی است که در زیر پوست قرار می‌گیرد تا داروها به رگ خونی برسند. این دستگاه از یک مخزن پورت و یک کاتتر پورت تشکیل شده است. داروهای داده شده از مخزن پورت از طریق کاتتر پورت به ورید می‌رسد که معمولاً در ناحیه بالای قفسه سینه قرار می‌گیرد.
مراحل پورت گذاری شیمی درمانی عبارت‌اند از:
- در ابتدا توجه داشته باشید که انجام این روش تحت هدایت سونوگرافی و فلوروسکوپی آن را بسیار ایمن‌تر می‌کند.
- ارزیابی سیاهرگی که کاتتر پورت در آن قرار می‌گیرد (از طریق سونوگرافی قبل از عمل) برای برنامه‌ریزی روش مدنظر مهم است.
- سیاهرگی به نام ورید ژوگولار داخلی که در سمت راست گردن قرار دارد، به عنوان محل ورودی درگاه شیمی درمانی ترجیح داده می‌شود.
- اگر برخی از وریدها مسدود شده باشند، از وریدهای دیگری که با سونوگرافی بررسی شده و باز بودن آنها مشخص شده است نیز می‌توان برای قراردادن پورت استفاده کرد.
- پس از تمیزکردن محل قرارگیری پورت با محلول‌های ضدعفونی‌کننده و پوشاندن آن با پوشش استریل، با هدایت سونوگرافی، بی‌حسی موضعی و آرام‌بخش، با یک سوزن بسیار کوچک وارد ورید می‌شود.
- یک سیم راهنما از طریق سوزن ارسال می‌شود.
- یک جیب پورت در بافت زیر جلدی ناحیه بالای قفسه سینه باز می‌شود و مخزن پورت در این جیب قرار می‌گیرد.
- کاتتر پورت که از طریق بافت زیر جلدی پیش رفته است، از سوراخ ورودی سوزن خارج می‌شود.
- یک غلاف عروقی جداشدنی روی سیم راهنما که قبلاً در ورید قرار داده شده فرستاده می‌شود.
- کاتتر پورت به طول مناسب بریده می‌شود و از طریق یک غلاف قابل‌جداشدن در قسمت دسترسی عروقی قرار می‌گیرد.
- این روش پس از قراردادن بخیه‌ها در جیب پورت و ناحیه ورودی سوزن تکمیل می‌شود.
بعد از عمل، بخیه‌ها به صورت استریل بسته می‌شوند و برای جلوگیری از عفونت در فواصل زمانی معین از بانداژ استفاده می‌شود.
چه کسی شیمی درمانی را انجام می‌دهد؟
شاخه‌ای از علم که به شیمی درمانی می‌پردازد «آنکولوژی پزشکی» و به پزشک شاغل در این زمینه «آنکولوژیست» می‌گویند. درمان شیمی درمانی توسط انکولوژیست‌های پزشکی انجام می‌شود که در این زمینه متخصص هستند و دقیقاً می‌دانند که چگونه درمان‌ها را انجام دهند. استفاده از درمان توسط متخصصان انکولوژیست برای سیر بیماری بسیار مهم است. زیرا انکولوژیست‌ها دقیقاً می‌دانند که این فرایند چگونه باید اعمال شود و در صورت بروز عوارض چه باید کرد. به همین دلیل شیمی درمانی که یک فرآیند درمانی جدی و حیاتی است حیاتی باید توسط متخصصین این حوزه انجام شود.
از سوی دیگر، درمان تومور، یعنی شیمی درمانی، یک تلاش گروهی است. به همین دلیل، کادر درمان مستقر در مراکز شیمی درمانی موظف‌اند در بسیاری از مسائل آگاهی داشته باشند و بدانند در مواقع لزوم چه کاری انجام دهند. وجود یک جراح متخصص در حوزه جراحی تومور، یک متخصص رادیوتراپی و یک متخصص انکولوژیست پزشکی ، در مرکز شیمی درمانی ، الزامی است.
برای شیمی درمانی به کجا مراجعه کنم؟
جهت انجام شیمی درمانی باید به مراکز شیمی درمانی مراجعه کرده تا توسط آنکولوژیست مراحل درمان را سپری کنید. اگر نمی‌دانید چه برنامه‌ای برای شما مناسب است و کدام مرکز برای شما بهتر است، باید ابتدا به متخصص آنکولوژی مراجعه کرده تا علاوه بر تعیین برنامه درمانی، تمامی موارد لازم را برای شما توضیح دهد. از آنجایی که انجام شیمی درمانی مستقیماً بر شدت درمان و طول عمر بیمار تأثیر می‌گذارد، ایجاد برنامه مناسب می‌تواند در پاسخ‌دهی و افزایش شانس موفقیت در درمان مؤثر باشد. به همین جهت بهتر است برنامه‌ریزی شیمی درمانی را نزد یک متخصص مجرب و مطلع از به‌روزترین دانش در زمینه سرطان جلو ببرید. اگر به دنبال یک متخصص آنکولوژی هستید که در این موارد شمارا همراهی کند، می‌توانید با دکتر برنا فرازمند، متخصص آنکولوژی تماس حاصل کرده و نوبت خود را دریافت نمایید.
