تاریخچه قدیمی ترین داروخانه های تهران

مسیر جذاب اولین داروخانه ها در ایران

در ایران قدیم، استفاده از داروهای گیاهی جهت بهبود و درمان بیماری ها امری رایج بود و ریشه و تاریخ داروخانه در ایران به عطاری ها باز می گردد.

تا پیش از تاسیس داروخانه، تعدادی عطاری در محله سبزه میدان تهران وظیفه تامین داروهای مورد نیاز مردم را بر عهده داشتند.

پس از تاسیس مدرسه دارالفنون و سفرهای متعدد ناصر الدین شاه و پس از وی مظفر الدین شاه به اروپا، آنها با مفهوم داروخانه در فرنگ آشنا شدند و پزشکان داروسازی که از خارج کشور آمده بودند، اولین داروخانه های مدرن را در تهران تاسیس کردند.

در این باره نوشته شده است که: ناصرالدین شاه پس از بازگشت از فرنگ در سال 1290 ه.ق دستور داد به سبک فرنگ و بر اساس علوم جدید، بیمارستانی بنا کنند و ناظم الطبا را مامور تاسیس این مرکز درمانی نمود. داروخانه این مرکز که داروهای آن را غالبا داروهای جدید تشکیل می دادند به عطار خانه بیمارستان شهرت داشت.

در دارالفنون نیز قسمتی به نام طب و داروسازی وجود داشت و به طور کلی دروس مدرسه دارالفنون به سه دسته تقسیم می شد: طب ایرانی، طب اروپایی و طبیعیات که طبیعیات به وسیله دکتر فوکتی تدریس می شد و پس از وی شورین ( Scharin ) آلمانی و مولیون (Maulion) فرانسوی از سوی دولت استخدام و مامور تدریس طبیعیات و داروسازی شدند.

 اولین داروخانه های ایران به سبک مدرن توسط شورین ( Scharin ) آلمانی و مولیون (Maulion) فرانسوی در خیابان ناصر خسرو تاسیس شدند.

سپس داروخانه دیگری توسط مولیون فرانسوی معلم طبیعیات و داروسازی دارالفنون دایر شد و داروسازان ایرانی به تقلید از استادان خود در تهران و شهرستان ها اقدام به تاسیس داروخانه نمودند.

از جمله نخستین داروسازان ایرانی که به تقلید از استادان خود اقدام به داروسازی نمودند میرزا کاظم خان محلاتی بود که یکی از شاگردان دکتر فوکتی محسوب می شد و در همین سال ها از اروپا مهاجرت کرده و به جای وی شغول به کار شد؛ میرزا کاظم خان محلاتی نیز داروخانه ای تاسیس کرد و تا سال 1313 ه.ق  که جان به جان آفرین تسلیم کرد مشغول به این کار بود.

از طرف دیگر عده ای از داروسازان تحصیل کرده خارجی مانند گارینک و پاپاریان (Paparian) از ترکیه، بناطی (Benati) ازالزاس و پطروسیان (Petrotion) ازسویسنیز به ایران آمدند.

تعدادی از اولین داروخانه های ایران به داروسازان ترکیه ای تعلق داشت و اولین آنها ” گارنیک ” یا ” کارنیک” بود که داروخانه ای به نام خودش تاسیس کرد و سال ها در خیابان ناصر خسرو فعالیت داشت.

داروخانه هایی که تا سال 1340 ه.ق در تهران و شهرستان ها تاسیس شدند بدین قرار بودند:

• دارو خانه پاستور
• دارو خانه سیروس
• دارو خانه روسی
• داروخانه آلمانی
• داروخانه نظامی
• داروخانه شفاء
• داروخانه آقا رضا
• داروخانه مهدی خان
• داروخانه ماشاءالله خان

اولین داروخانه در شهرستان ها

اولین داروخانه ای که در شهرستان تاسیس شد، داروخانه ای در رشت بود که توسط آرسن میناسیان با هدف کوتاه کردن دست واسطه از دارو ها و رساندن دارو ها به دست مردم با همان قیمت که برایش تمام می شد بود.  آرسن میناسیان نیکوکار مسیحی اهل گیلان بود که تاسیس اولین داروخانه شبانه روزی و اولین آسایشگاه سالمندان در ایران نیز به دست او انجام گرفته است.

تاسیس نخستین آزمایشگاه ها و مدارس داروسازی در ایران

در سال 1321 داروسازی فرانسوی به نام گوستالو کنت به عنوان رئیس آزمایشگاه و داروساز شاه قاجار به استخدام ایران درآمد و آزمایشگاهی شیمی دایر کرد.

در سال 1341 ه.ق نخستین مدرسه داروسازی به عنوان شعبه ای از مدرسه طب تاسیس گردید و تنها استاد مدرسه دکتر پاپاریان اهل ترکیه بود و پس از آن طبق پیشنهاد دکتر پاپاریان برای ورود دارو به ایران موافقت اداره کل صحیه و سندیکای برای ورود دارو به ایران اجباری گردید.

در سال 1343 ه.ق شعبه مدرسه طب و داروسازی به محل آموزش و پرورش در بهارستان منتقل شد.

دوره مدرسه داروسازی در آن زمان سه سال و شرط ورد به آن مدرک سه ساله متوسطه بود.

کدام داروخانه‌‌های تاریخی در تهران هنوز فعال‌اند؟

داروخانه های تاریخی به سه دسته تقسیم می شوند؛ برخی از آنها داروخانه هایی هستند که همچنان فعالند مانند داروخانۀ «زبرجدی» در میدان فلسطین که احتمالاً همان داروخانۀ «فرانس پاستور» سابق  می باشد و داروخانۀ «بهرام» در خیابان ولیعصر نیز هنوز فعال است. داروخانۀ «زهرۀ نو» در خیابان انقلاب، روبه ‌روی لاله ‌زار که بسیار قدیمی است و مدیرآن علاقه دارد فضای قدیمی آن‌ را به شکل سابق حفظ کند و جزو موارد خاص محسوب می شود.

داروخانه ” آلمانی ” یا داروخانۀ ” کرمر ” در خیابان ولیعصر، چهارراه معزالسلطان است که نامش به شیر و خورشیدی تغییر کرده و قدمت آن به اوایل دهه ۱۳۱۰ برمی‌گردد.

دسته دوم آنهایی هستند که به حالت موزه درآمده اند مانند داروخانه نظامی در خیبان چراغ قدیم یا امیرکبیر فعلی.

دسته سوم داروخانه هایی هستند که در حال حاضر چیزی از آن‌ها باقی نمانده است، مانند داروخانۀ دی، داروخانۀ ری، سپه، شکیبی، عافیت‌پور، مینو، نامی، منصوری، داروخانه پاریس در چهارراه سیدعلی و…

 از این داروخانه‌ها فقط نامشان باقی مانده است یا در بعضی موارد تغییر کاربری داده‌‌اند؛ ولی می‌دانیم قبلاً داروخانه بوده‌اند.

تفاوت اولین داروخانه ها با داروخانه های امروزی

با توجه به توضیحاتی که ارائه شد و با بررسی داروخانه های نام برده شده میتوانیم تفاوت های این داروخانه ها را با داروخانه های امروزی و داروخانه های تاسیس شده ازدهه 80 شمسی به بعد مشاهده کنیم. امروزه با توسعه تکنولوژی و فناوری، داروهای بسیاری در داخل کشور تولید و حتی از سراسر دنیا به ایران وارد می شوند که براحتی در داروخانه های سطح شهر در دسترس هستند. تعداد داروخانه ها افزایش یافته و دسترسی بسیار ساده شده است. همچنین داروخانه های آنلاین روی کار آمده و داروخانه ها اقدام به حضور در فضای مجازی میکنند و بستری فراهم است تا تمامی افراد در خانه و براحتی اقلام داروخانه ای مورد نیازشان را تهیه کنند.

برای درک بهتر این تفاوت ها یک داروخانه تاسیس شده تا قبل از سال 1340 و یک داروخانه امروزی را مقایسه میکنیم.

داروخانه ی کارنیک در ناصر خسرو در دهه 40 شمسی یک داروخانه کوچک بهمراه تعداد بسیار محدودی دارو بشکل پودر و شربت و گیاهان دارویی مثل عطاری ها بوده است. افراد مناطق اطراف تهران براحتی به داروخانه ها دسترسی نداشته و به سختی باید خود را به این داروخانه میرسانده اند. در ضمن تعداد داروها بسیار محدود بوده و بسختی جوابگوی درخواست بیماران بوده است. همچنین بدلیل کمبود دارو قیمت داروهای داروخانه بسیار بالا بوده و جمعت بسیار زیادی نمیتوانسته اند به داروهای این داروخانه دسترسی داشته باشند.

اما برای مثال داروخانه جهان درمان بعنوان یک داروخانه امروزی که در دهه نود شمسی تاسیس شده است، در ابتدا دارای محیط بزرگ و تنوع بسیار زیادی از محصولات دارویی و درمانی است؛ داروخانه شبانه روزی است و در هر ساعت شبانه روز افراد میتوانند محصولات و داروهای مورد نیازشان را تهیه کنند. در اطراف این داروخانه داروخانه های دیگری هم هستند که رقابت ایجاد کرده و جدای از این مورد مشتریان میتوانند به نزدیکترین داروخانه اطرافشان مراجعه کنند. این داروخانه علاوه بر خدمت رسانی و فروش حضوری دارای وبسایت بوده و مشتریان میتوانند از سرتاسر کشور تنوع فوق العاه ای را مشاهده و محصول مورد نظرشان را با قیمت مناسبی تهیه کنند و بدون خروج از منزل محصولات را درب منزل دریافت کنند.

بطور کلی از نظر دسترسی، رقابت، تنوع، امکانات و بسیاری موارد دیگر داروخانه های کشورمان تغییرات بسیار زیادی داشته اند و تحت هیچ شرایطی نمیتوان داروخانه های قدیمی را با داروخانه های امروزی مقایسه کرد.