یکی از بیماری‌های شایع چه در سنین پایین و چه بالا، بیماری قند خون یا دیابت است. برخی افراد در سنین بالا به دلیل عدم دنبال کردن رژیم غذایی مناسب به این بیماری مبتلا می‌شوند. برخی نیز در سنین جوانی قند خون بالایی دارند که یک بیماری ارثی است. اما قند خون چه نوع بیماری است و چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟
قند خون چیست؟
زمانی که مواد غذایی حاوی کربوهیدرات وارد بدن می‌شوند، پس از هضم، کربوهیدرات‌ها به شکل قند در می‌آیند. این قند یا گلوکز وارد خون می‌شود تا به سلول‌های بدن برسند. سلول‌ها برای تامین انرژی مورد نیاز خود به این قند نیاز دارد؛ به همین دلیل آن را منبع انرژی می‌نامند. اگر پس از دریافت میزان کافی قند توسط سلول‌ها، همچنان مقداری از آن در خون بماند، بدن شروع به ذخیره آن‌ها می‌کند تا در صورت افت قند، در بدن آزاد کند.
انواع بیماری قند خون
بیماری قند خون یا دیابت می‌تواند در سنین مختلف و در شرایط گوناگون به وجود آید. گاهی به دلیل عوامل وراثتی و گاهی به دلیل سبک زندگی نادرست فرد دچار دیابت می‌شود. این بیماری بر اساس نوع و چگونگی پدید آمدن به چند دسته تقسیم می‌شود که در ادامه انواع آن را معرفی خواهیم کرد.
دیابت نوع یک
دیابت نوع یک که شروع آن معمولاً در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود، از جمله بیماری‌های خود ایمنی است. منظور از بیماری‌های خود ایمنی مواردی هستند که سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شده و آنتی بادی‌های تولید شده آن به سلول‌های خودی بدن حمله می‌کنند. اگر آنتی‌بادی‌ها علیه انسولین تولید شوند، دیابت نوع ۱ به وجود می‌آید. در واقع انسولین وظیفه کاهش سطح قند خون را برعهده دارد و اگر سطح انسولین پایین بیاید، قند خون بالا رفته و بدن دچار مشکل می‌شود. تنها راه درمان این نوع دیابت تزریق انسولین در فواصل زمانی است.
دیابت نوع دو
دیابت نوع دو که در افرادی با سن بالا دیده می‌شود نتیجه مقاوم شدن سلول‌ها نسبت به انسولین است. در واقع مشکلی در میزان ترشح انسولین وجود ندارد و بیشتر معلول عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی نامناسب، کم تحرکی و اضافه وزن است. برای درمان این نوع دیابت اصلاح سبک زندگی تجویز می‌شود. سپس پزشک بیمار را ملزم به مصرف داروهای خوراکی می‌کند. در صورتی که این موارد نتیجه بخش نباشند، امکان ضرورت یافتن تزریق انسولین وجود دارد.
دیابت بارداری
در برخی از زنان باردار دیابت بارداری دیده می‌شود. در این دوره قند خون مادر به بیشتر از حد نرمال افزایش خواهد یافت که را دچار دیابت یا GDM خواهد کرد. معمولا پس از پایان دوره بارداری بیماری دیابت به پایان می‌رسد. در طول دوره بارداری هم می‌توان با دنبال کردن رژیم غذایی درست و انجام حرکات ورزشی میزان قند خون را پایین آورد. در صورتی که بیماری درمان نشده و پیشرفت داشته باشد، انسولین تزریق خواهد شد.
راه های تشخصی بیماری قند خون
تنها روشی که برای تشخیص دقیق بیماری قند خون کاربرد دارد آزمایش خون است. در واقع با اندازه گیری سطح قند خون می‌توان متوجه ابتلا بودن یا نبودن به این بیماری شد. در این روش به صورت دوره‌ای میزان قند خون مورد بررسی قرار می‌گیرند. بدین صورت اگر مشکلی در این تست‌ها مشاهده شود فرصت درمان و جلوگیری از پیشرفت آن وجود خواهد داشت.
به کسانی که شاخص توده بدنی بیش از ۲۵ دارند و یا سنشان از ۴۵ سال گذشته است توصیه می‌شود حتما این آزمایش را بدهند. اگر مشکلی در آزمایش آن‌ها نبود، می‌توانند هر سه سال یک بار این تست را بدهند. البته کسانی که دارای پره دیابت هستند باید هر سال آزمایش دهند. آزمایش خون چند نوع هستند و به روش‌ها مختلفی انجام می‌شوند. در ادامه این روش‌ها را معرفی می‌کنیم.
آزمایش A1C (هموگلوبین گلیکات)
آزمایش A1C که گلبول‌های قرمز خون و میزان قند خون دریافت شده توسط آن‌ها را بررسی می‌کند، از پرکاربردترین تست‌ها است. با انجام این تست پزشک می‌تواند متوجه شود که در دو تا سه ماه قبل میزان گلوکز دریافتی گلبول‌های قرمز که به صورت درصد محاسبه می‌شود، چه میزان بوده است. دلیل اینکه تست می‌تواند میزان قند سه ماه گذشته را اندازه گیری کند این است که گلبول‌ها برای سه ماه عمر می‌کنند.
اگر نتیجه آزمایش پایین‌تر از ۵.۷ درصد را نشان دهد، میزان قند خون عادی است، اگر بین ۵.۷ الی ۶.۴ درصد را نشان دهد فرد مستعد ابتلا به این بیماری است و در صورتی که آزمایش بیشتر از ۶.۵ درصد را نشان دهد، فرد دچار دیابت شده است. به عنوان نکته آخر باید گفت که ناشتا بودن برای انجام این تست ضروری نیست.
نوار تست قند خون
کسانی که به طور مداوم باید سطح قند خون خود را اندازه گیری کند به روش آسان‌تری نیاز دارند. به همین منظور از نوار تست قند خون تولید شد تا افراد مجبور به مراجعه مداوم به آزمایشگاه‌ها نباشند. با استفاده از این دستگاه می‌توان نمونه کمی از خون خود را با دستگاه بررسی کرد تا میزان قند خون را محاسبه کند. با استفاده از نوار تست قند خون می‌توان هر روز سطح قند خون خود را اندازه گیری کرد.
آزمایش تصادفی قند خون RBS(Random blood sugar)
برای انجام این تست زمان آخرین باری که مواد غذایی وارد بدن شما شده است، اهمیتی ندارد؛ بنابراین در هر زمان و بدون آمادگی می‌توان آزمایش تصادفی قند خون را داد. اگر نتیجه آزمایش عددی بزرگ‌تر یا مساوی ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر را نشان دهد، به معنای بالا بودن قند خون فرد است.
آزمایش قند خون ناشتا ( FGP یا FBS)
آزمایش قند خون ناشتا بسیار رایج است و با استفاده از آن می‌توان با اطمینان بالایی از میزان قند خون خود اطلاع یافت. این تست با استفاده از یک نمونه خون انجام می‌شود که فرد نمونه دهنده باید بین ۸ تا ۱۲ ساعد قبل از تست، ناشتا بوده باشد. در این شرایط بدن به حالت پایه خود می‌رسد و میزان قند خون را بهتر قابل بررسی است.
اگر در نتیجه آزمایش عددی کمتر از میلی گرم در دسی لیتر ذکر شده بود، میزان قند خون عادی است. در صورتی که این عدد بین ۱۰۰- ۱۲۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد مستعد بیماری قند خون و اگر بزرگ‌تر یا مساوی ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر باشد، مبتلا به این بیماری تشخیص داده می‌شود.
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی به چهار نمونه خون نیاز دارد. اولین نمونه خون باید در حالت ناشتا ۸ تا ۱۲ ساعتی گرفته شود. سه نمونه دیگر نیز می‌بایست پس از خوردن یک محلول دارای گلوکز دریافت شود، البته با فاصله و در بازه زمانی یک ساعت. در پایان اگر نتیجه آزمایش کمتر از ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر بود میزان قند خون شما نرمال، اگر بین ۱۴۰-۱۹۹ بود، مستعد ابتلا به بیماری و اگر برابر یا بزرگ‌تر از ۲۰۰ بود مبتلا به بیماری قند خون هستید.
تست چالش گلوکز(GCT)
از این تست برای غربالگری دیابت بارداری در هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ استفاده می‌شود که به دو نمونه آزمایش نیاز دارد. اولین نمونه پس از صرف صبحانه باید گرفته شود. نمونه دوم نیز مربوط به پس از خوردن یک محلول گلوکز و بعد از گذشت یک ساعت است. اگر نتیجه آزمایش از ۱۴۰ میلی‌گرم در لیتر کمتر باشد سالم هستید و اگر مساوی یا بیشتر باشد احتمالا به دیابت مبتلا شده‌اید.
